[ Pobierz całość w formacie PDF ]
teno laû la du vidpunktoj. ¯ian identecan, emocian valoron ni povas mezuri per tempouzo de unuopaj lingvoj: kiom da procentoj da nia paroltempo ni parolas unu aû alian lingvon. La utilecan, komunikan valoron ni mezuras per ekonomia, merkata kriterio: kioman teritorion kovras iu lingvo. El la vidpunkto de teritorio, kiun okupas iu lingvo, do el la vidpunkto de utilo, la plej valora estas tiu lingvo, en kiu eblas komuniki sur laûeble granda teritorio, sur laûeble granda merkato. Ju pli la teritorio de iu lingvo estas malgranda, des pli malvalora ties komunika valoro sekve dialekto havas la plej malgrandan valoron, la nacia lingvo grandan, la superna- cia la plej grandan. El la emocia vidpunkto estas inverse. Çiu unuopulo ja vi- vas pli-malpli 95% aû pli de sia tempo en sia urbo, en sia re- giono kaj parolas 95-procente en sia loka dialekto (malgraû tio, ke en la lernejo li devas uzi la oficialan nacian lingvon, ke li devas legi librojn en la nacia lingvo kaj aûskulti radion kaj 41 TITOLO eLIBRO televidon ankaû en ¸i), do absolute dominan tempon rilate la tuton de sia parola aktivado. Li do plej intime ÿatas sian re- gionan lingvaîon, kiun li daûre parolas, ¸i estas por li la plej valora. Multe malpli li uzas la nacian lingvon kaj ankoraû malpli aû neniam la supernacian. Sekve tiuj lingvoj emocie por li havas malaltan valoron. Tiuj du valorigprincipoj ne konfliktas en grupoj, kiuj vivas en nekonflikta situacio, kiuj trovi¸as en fazoj de kresko kaj prospero. En tiaj cirkonstancoj la principo de racio, de utileco superas la principon de emocioj. Ekz. se majoritato en iu ÿta- to neniel kontraûstaras la minoritaton, plene ¸in subtenas kaj permesas al ¸i paroli kaj çiamaniere uzi sian minoritatan ling- von, la minoritato relative rapide malaperas, asimili¸as. Ja la rajto je ekzisto estas plene respektata, ne endan¸erigata kaj oni ne emocie bezonas batali por defendi sian regionan iden- tecon. Superas la racia intereso de pli granda utilo, oni eç ne rimarkante malrapide forlasas la minoritatan lingvon. Kiam la majoritato ial malpermesas, endan¸erigas la rajton je ek- zisto, la emociaj sentoj rapide veki¸as kaj reaktivigas la emo- ciojn por defendo de sia plej intima, lok-regiona idento. Do, kiam la grupo estas endan¸erigata, en krizo la emocia prin- cipo superas la racian, utilecan. Tiam emocie la plej malfor- ta identeco (tiu merkate plej valora) rapide malaperas, fra- kasi¸as kaj forti¸as la pli subaj identecoj, tiuj pli proksimaj al la homo. Ekz. kiam la jugoslavia krizo fine de la okdekaj jaroj jam longe daûris, la emocia, identeca valorigo superis çiam pli la racian, utilecan. Kiam en 1990 Usono ofertis al Jugoslavio grandan krediton, jam estis tro malfrue. Oni ne plu interesi¸is pri utilo, pri Jugoslavio. Tiam la emocioj jam 42 TITOLO eLIBRO tiom efikis, ke disfalis plene la malforta jugoslaveca konscio kaj forti¸is la naciismoj. La vivo sukcesas kunordigadi çi tiujn du sin kontraûdirajn valordinamismojn pozitive por ambaû, se la socio estas sana kaj kreskanta. Se la socio estas malsana, en krizo, la du valorprincipoj forte konfliktas kaj kutime venkas la emocia, kiu detruas la grandajn ÿtatajn konstruaîojn dispecigante ilin je etaj ÿtatoj, je naciaj aû regionaj grandecoj (çu post internaciaj militoj, kiujn ili mem kaûzis aû post civitana interna milito). Tial por longdaûra estonto de Eûropa Unio gravas ¸ia sa- no, kresko kaj grandeco, sed same gravas laûeble forte evo- luigita eûropa konscio ligita al neûtrala eûropa lingvo, kiu en kazo de krizo ÿirmos la ÿtaton de rapida disfalo. Por la plej intimaj identecoj ne estas necese eduki, en ili la homoj vivas (por la loka aparteno, aparteno al familio ktp), sed por la nacia identeco estas necesa intensa eduko, por konvinki la homojn, ke ankaû tiu aparteno estas por ili gra- va. Por la supernacia identeco, kia la eûropa, estas necese investi multe pli da energio per tiusenca multflanka eduka- do, por evoluigi ¸in kaj plenigi çies koron per amo por la eûropa patrujo. 43 TITOLO eLIBRO 13. Eûropa manifesto n 1995 mi iniciatis dum la SAT-kongreso en Maribor Ediskuton pri neceso fondi asocion por eûropa konscio kaj por tiu aran¸o verkis unuan programan dokumenton sub la nomo Eûropa Manifesto. La Asocio estis efektive fondita en februaro 1996 kaj registrita en Maribor. La fina versio de Eûropa Manifesto estis akceptita dum la fondkunveno de la Asocio. Kvankam en ¸i trovi¸as kelkaj konstatoj, kiujn mi jam esprimis en unuopaj antaûaj çapitroj, tamen mi prezentas çi tie la kompletan originalan Eûropan Manifeston kiel apartan dokumenton. A Supozita politika evoluo en la mondo en la unua duono de la 21-a jarcento Post la falo de la opozicio KAPITALISMO-KOMUNISMO ko- mencas kreski nova opozicio: DEMOKRATIA xTATO PU- RISMA xTATO. La postkomunismaj landoj kun la escepto de Çehio, Pol- lando, Hungario, Slovenio, Slovakio, Estonio kaj Kroatio es- tas escepte subevoluintaj landoj kun nacia jara pokapa enspe- [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ] |